مراقبت از یک توله سگ یتیم یا توله‌ای که مادرش قادر به شیردهی نیست، یک مسئولیت بزرگ و در عین حال بسیار پاداش‌دهنده است. این موجودات کوچک در هفته‌های اول زندگی خود کاملاً به شما وابسته هستند و نیاز به توجه دقیق و مراقبت‌های ویژه دارند تا بتوانند زنده بمانند و رشد کنند. این مقاله یک راهنمای کامل و ساده است که تمام جزئیات لازم، از تهیه وسایل گرفته تا برنامه دقیق شیردهی و مراقبت‌های پس از آن را پوشش می‌دهد تا شما بتوانید این وظیفه حیاتی را به بهترین شکل ممکن انجام دهید.
وسایل مورد نیاز ضروری برای شیردهی
برای موفقیت در پرورش دستی توله‌ها، داشتن تجهیزات مناسب و آماده‌سازی محیطی کاملاً استریل، اولین و مهم‌ترین قدم است. نداشتن وسایل مناسب می‌تواند باعث خفگی توله یا انتقال عفونت‌های خطرناک شود.
| وسیله | توضیح اهمیت و نحوه انتخاب |
|---|---|
| شیشه شیر مخصوص توله سگ (Pet Nurser) | از شیشه شیرهای نوزادان انسانی استفاده نکنید؛ زیرا جریان شیر در آنها بسیار سریع است و می‌تواند باعث خفگی و آسپیراسیون (ورود شیر به ریه‌ها) شود. شیشه‌های مخصوص حیوانات خانگی، نوک‌های کوچک‌تر و مناسب‌تری دارند. |
| نوک (سر) شیشه شیر (Nipples) | این نوک‌ها باید محکم و از جنس لاتکس یا سیلیکون باشند. اندازه سوراخ نوک شیشه باید به اندازه‌ای باشد که وقتی شیشه را وارونه نگه می‌دارید، شیر به صورت قطره قطره از آن خارج شود، نه به صورت جریان پیوسته. اگر سوراخ کوچک است، می‌توانید آن را با یک سوزن استریل شده که با حرارت کمی گرم شده، به آرامی گشاد کنید. |
| شیر خشک مخصوص توله سگ (Milk Replacer – KMR) | بهترین و ضروری‌ترین منبع تغذیه، شیر خشک‌هایی هستند که به طور خاص برای جایگزینی شیر مادر سگ (مانند KMR) فرموله شده‌اند. این شیر خشک‌ها تعادل دقیق پروتئین، چربی، کربوهیدرات‌ها، ویتامین‌ها و مواد معدنی مورد نیاز توله‌ها را فراهم می‌کنند.
نکته مهم: هرگز از شیر گاو برای تغذیه توله سگ استفاده نکنید، زیرا لاکتوز آن بالا و پروتئین/چربی آن برای توله بسیار پایین است و باعث اسهال و سوء تغذیه می‌شود. |
| سرنگ‌های کوچک (بدون سوزن) یا پیپت (Pipette) | برای توله‌هایی که ضعیف‌تر هستند یا نمی‌توانند نوک شیشه را بگیرند، از سرنگ ۱ میلی‌لیتری یا ۳ میلی‌لیتری استفاده می‌شود. این روش نیاز به دقت بسیار بالایی دارد. |
| ظرف یا قابلمه کوچک برای استریل کردن | برای جوشاندن و استریل کردن تمام وسایل شیردهی. |
| پد گرمایشی یا بطری آب گرم (Heat Source) | توله‌های نوزاد نمی‌توانند دمای بدن خود را تنظیم کنند و به منبع گرمای خارجی نیاز دارند. پدهای گرمایشی مخصوص حیوانات (که درجه حرارت آن قابل کنترل باشد) یا بطری آب گرم پیچیده شده در حوله، ضروری هستند. دمای محیط توله باید بین ۳۰ تا ۳۲ درجه سانتیگراد (۸۶ تا ۹۰ درجه فارنهایت) نگهداری شود. |
استریل کردن (ضدعفونی کردن) وسایل پس از هر بار استفاده، برای پیشگیری از بیماری‌های باکتریایی یا گوارشی که می‌توانند برای توله‌های ضعیف کشنده باشند، حیاتی است.
شستشوی اولیه: بلافاصله پس از شیر دادن، شیشه، نوک آن، و سرنگ را با آب گرم و صابون ملایم خوب بشویید تا هیچ اثری از شیر باقی نماند. شیر باقی‌مانده بستر مناسبی برای رشد باکتری‌ها است.
جوشاندن: تمام وسایل (شیشه، سرنگ، و نوک پلاستیکی) را در یک قابلمه پر از آب قرار دهید و بگذارید به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه بجوشند.
وسایل استریل شده را با استفاده از انبرک تمیز از آب خارج کرده و بگذارید در فضای باز و تمیز، بدون تماس با هیچ سطح دیگری، کاملاً خشک شوند.
برنامه تغذیه بر اساس سن توله
توله‌ها باید تقریباً هر ۲ تا ۴ ساعت یکبار (۲۴ ساعته) شیر بخورند. با رشد توله، این فاصله زمانی بیشتر می‌شود. پیروی از یک برنامه دقیق و اندازه گیری میزان شیر بر اساس وزن توله، بسیار حیاتی است.
| هفته زندگی | دفعات شیردهی (تقریبی) | میزان شیر (به ازای هر ۴۵۰ گرم وزن در ۲۴ ساعت) |
|---|---|---|
| هفته ۱ | هر ۲ تا ۳ ساعت یکبار (حدود ۸ تا ۱۲ بار در شبانه‌روز) | ۵۰ میلی‌لیتر |
| هفته ۲ | هر ۳ تا ۴ ساعت یکبار (حدود ۶ تا ۸ بار در شبانه‌روز) | ۵۵ میلی‌لیتر |
| هفته ۳ | هر ۳ تا ۴ ساعت یکبار در طول روز، و یک وقفه ۶ ساعته در شب | ۶۰ میلی‌لیتر |
| هفته ۴ به بعد | هر ۴ تا ۵ ساعت یکبار (همزمان با شروع تدریجی غذای جامد) | ۷۰ میلی‌لیتر |
نکته : توله‌ها معمولاً بین ۳ تا ۴ هفته شروع به روند تغییر به غذای جامد می‌کنند و تا ۷‑۸ هفته کاملاً به غذای جامد مانند غذای سگ رویال کنین پاپی منتقل می‌شوند.
محاسبه میزان شیر بر اساس وزن توله سگ
توله‌ها باید روزانه وزنشان اندازه‌گیری شود؛ اگر رشد آنها کمتر از حد انتظار باشد، مقدار شیر باید افزایش داده شود یا مشکل تغذیه‌ای داشته باشند.
مقدار شیر مورد نیاز توله بر اساس وزن بدن آن محاسبه می‌شود. به عنوان یک قاعده کلی، توله‌ها به ازای هر ۴۵۰ گرم وزن بدن، حدود ۴۵ تا ۵۵ میلی‌لیتر شیر خشک سگ رویال کنین در هر ۲۴ ساعت نیاز دارند.
مثال: اگر توله‌ای ۱۰۰ گرم وزن دارد و طبق جدول برای وزن ۱۰۰ گرم باید مثلاً ۶۰ میلی‌لیتر شیر در روز مصرف کند، این مقدار را به تعداد دفعات تغذیه تقسیم کنید.
نکات حیاتی شیردهی به توله سگ
اندازه‌گیری روزانه: توله‌ها باید روزانه وزن شوند (ترجیحاً در یک ساعت مشخص و با ترازوی آشپزخانه یا ترازوی پستی دقیق). افزایش وزن ثابت (روزانه حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد وزن اولیه) نشانه سلامت است. اگر توله‌ای دو روز متوالی وزن اضافه نکرد یا وزن کم کرد، یک وضعیت اورژانسی است و باید فوراً با دامپزشک تماس بگیرید.
گرمای شیر: شیر خشک باید به دمای بدن (حدود ۳۸ درجه سانتیگراد یا ۱۰۰ درجه فارنهایت) رسیده باشد. برای اطمینان از دمای مناسب، یک قطره از شیر را روی مچ دست خود بریزید؛ باید کمی گرم باشد، نه داغ. هرگز شیر را در مایکروویو گرم نکنید، زیرا نقاط داغ ایجاد می‌کند.
هرگز به زور شیر ندهید: اگر توله به هر دلیلی نوک شیشه را نمی‌گیرد یا مک نمی‌زند، او را مجبور به شیر خوردن نکنید. این می‌تواند منجر به آسپیراسیون (ورود شیر به ریه‌ها) شود. در این شرایط، ابتدا دمای بدن او را بررسی کنید؛ توله‌هایی که دمای بدنشان پایین‌تر از ۳۵ درجه سانتیگراد است، قادر به هضم شیر نیستند.
آماده‌سازی شیر خشک تجاری
اگر مجبور به استفاده از شیر جایگزین هستید:
انتخاب شیر خشک مخصوص توله سگ: بهترین گزینه است؛ حتما فرمول مخصوص توله سگ را بخوانید و از شرکت‌های معتبر استفاده کنید.
نسبت آب به پودر: دستورات روی بسته شیر خشک را دقیق اجرا کنید. اگر آب زیاد باشد شیر رقیق است و مواد مغذی کم می‌شود؛ اگر آب کم باشد سنگین و هضم سخت می‌شود.
مخلوط کردن: پودر را به آرامی با آب مخلوط کنید تا کاملاً حل شود. از تکان دادن شدید شیشه خودداری کنید، زیرا ایجاد حباب‌های هوا می‌تواند باعث نفخ در توله شود. از یک قاشق یا چنگال استریل برای هم زدن استفاده کنید.
کنترل دما: شیر باید گرم باشد، نه داغ. معمولاً دمایی نزدیک دمای بدن سگ (حدود ۳۷–۳۸ درجه سانتیگراد) مناسب است. قبل از دادن به توله، روی مچ دست امتحان کنید که دما نه خیلی داغ نه سرد باشد.
شیر خشک آماده شده را می‌توان به مدت ۲۴ ساعت در یخچال نگهداری کرد. اما شیر خشکی که برای توله آماده کرده‌اید و توله از آن خورده است، باید پس از یک ساعت دور ریخته شود.
یکی از مواردی که اهمیت دارد بررسی تفاوت غذای سگ بالغ و توله سگ و اینکه چه مواردی در تغذیه توله سگ مهم است، ضروری است.
روش صحیح شیر خوردن توله سگ
برای اینکه توله سگ شیر را به خوبی بخورد و مشکلی پیش نیاید:
بررسی دما: مطمئن شوید که دمای بدن توله سگ مناسب است. اگر توله سرد باشد (لمس کردن آن را سرد حس کنید)، دستگاه گوارش او به درستی کار نمی‌کند. ابتدا توله را به آرامی و به تدریج با قرار دادن روی یک پد گرم کنید. تا زمانی که دمای بدن او به حالت طبیعی بازنگشته، نباید به او شیر بدهید.
حالت درازکش روی شکم (مهم‌ترین نکته): توله را در حالتی طبیعی که در زمان شیر خوردن از مادر دارد، نگه دارید: روی شکم، با سر کمی بالاتر از بقیه بدن.
هرگز توله را به پشت یا عمودی نگه ندارید. این وضعیت‌ها مسیر ورود شیر به نای را تسهیل می‌کنند.
زاویه شیشه: شیشه شیر را در زاویه‌ای نگه دارید که تمام نوک شیشه با شیر پر شده باشد. این کار از مکیدن هوا توسط توله جلوگیری می‌کند، که می‌تواند باعث نفخ و درد شکمی شود.
شروع شیردهی: نوک شیشه را به آرامی در دهان توله قرار دهید. بگذارید توله خود شروع به مکیدن کند. هرگز نوک شیشه را به زور به گلویش فشار ندهید یا شیشه را فشار ندهید تا شیر به زور خارج شود.
نظارت بر سرعت: به سرعت مکیدن و بلعیدن توله توجه کنید. اگر توله به طور ناگهانی شروع به سرفه کردن، حباب زدن شیر از بینی، یا نفس کشیدن غیرطبیعی کرد، فوراً شیردهی را قطع کنید. اینها نشانه‌های آسپیراسیون هستند.
پایان دادن: شیردهی را زمانی قطع کنید که توله مکیدن را متوقف کرد و شکمش به نظر گرد و کمی پر شده آمد (اما نه سفت و متورم). توله‌ای که سیر شده، معمولاً نوک شیشه را رها کرده و به خواب می‌رود.
بعد از هر وعده، توله را به آرامی نگه دارید و کمک کنید آروغ بزند تا هوای بلعیده شده آزاد شود. این کار مانع نفخ و مشکلات گوارشی می‌شود
به آرامی و با ملایمت کار کنید، صدای آرام و محیط گرم کمک می‌کند توله آرام‌تر باشد.
تهیه شیر خشک خانگی (فقط برای شرایط اضطراری):
این دستورالعمل فقط برای حداکثر ۴۸ ساعت اول در صورتی که نتوانستید شیر خشک تجاری پیدا کنید، قابل استفاده است و نباید برای طولانی مدت جایگزین شیر خشک تجاری شود.
| ماده اولیه | مقدار | دلیل |
|---|---|---|
| شیر بز یا شیر بدون لاکتوز | ۱ پیمانه (۲۴۰ میلی‌لیتر) | هضم آسان‌تر از شیر گاو. |
| زرده تخم مرغ | ۱ عدد بزرگ | منبع چربی و پروتئین مورد نیاز. |
| ماست ساده پرچرب (بدون شکر/طعم‌دهنده) | ۱ قاشق چایخوری | برای معرفی باکتری‌های مفید (پروبیوتیک). |
| شربت ذرت یا شکر | ۱ قاشق چایخوری | منبع کربوهیدرات برای انرژی. |
روش تهیه:
- تمام مواد را در یک مخلوط‌کن یا با دست به آرامی مخلوط کنید تا کاملاً یکدست شود.
- قبل از شیردهی، حتماً آن را به دمای بدن (۳۸ درجه سانتیگراد) گرم کنید.
هشدار مهم: این نسخه خانگی فاقد مواد مغذی کامل شیر مادر سگ است و می‌تواند در طولانی مدت باعث مشکلات جدی سلامتی شود. در اسرع وقت، شیر خشک تجاری را تهیه کنید.
مراقبت‌های پس از شیردهی به توله سگ تازه متولد شده
توله‌های نوزاد در چند هفته اول زندگی خود قادر به دفع ادرار و مدفوع به صورت مستقل نیستند. در شرایط عادی، مادر با لیسیدن ناحیه تناسلی و مقعدی توله پس از هر وعده شیردهی، به آنها کمک می‌کند تا دفع کنند. این وظیفه حیاتی اکنون بر عهده شماست.
کمک به آروغ زدن (Burping):
پس از هر وعده شیردهی، باید به توله کمک کنید تا هوایی را که بلعیده است، خارج کند.
- حالت: توله را به آرامی و با احتیاط، به صورت عمودی روی شانه خود نگه دارید یا روی شکم روی یک سطح نرم قرار دهید.
- تکنیک: پشت توله را به آرامی و بسیار لطیف، با کف دست یا دو انگشت ضربه بزنید یا ماساژ دهید.
این کار را برای حدود ۱ دقیقه ادامه دهید. آروغ زدن معمولاً صدایی بسیار خفیف و ملایم است.
تحریک برای دفع ادرار و مدفوع:
این مرحله باید بلافاصله قبل و بعد از هر وعده شیردهی انجام شود.
- وسایل: به یک کاسه آب گرم و چند تکه پنبه (یا دستمال توالت نرم) نیاز دارید.
- تکنیک: پنبه را در آب گرم خیس کنید و به آرامی و با حرکت‌های دورانی و بسیار نرم، ناحیه تناسلی و مقعدی توله را ماساژ دهید. این کار دقیقاً تقلیدی از لیسیدن مادر است.
این ماساژ را ادامه دهید تا توله شروع به ادرار یا دفع مدفوع کند. این فرآیند ممکن است یک یا دو دقیقه طول بکشد.
مشاهده خروجی:
- ادرار: باید زرد روشن و شفاف باشد. اگر ادرار خیلی تیره باشد، نشان‌دهنده کم آبی بدن است.
- مدفوع: مدفوع باید به رنگ زرد خردلی و به شکل خمیر دندان باشد. مدفوع سفت و خشک (یبوست) یا مدفوع آبکی و سبز/سفید (اسهال) هر دو نشانه‌های خطرناکی هستند و نیاز به مشورت با دامپزشک دارند.
پس از اتمام دفع، ناحیه را کاملاً تمیز و خشک کنید تا از التهاب پوست جلوگیری شود.
مدت زمان شیردهی و سن مناسب توله سگ برای از شیر گرفتن
شیر مادر (یا جایگزین آن) تا حدود سه تا چهار هفته اول، تنها غذای مورد نیاز توله است. فرآیند از شیر گرفتن (Weaning) یک انتقال تدریجی است که نباید به صورت ناگهانی انجام شود، زیرا می‌تواند باعث ناراحتی گوارشی و استرس شدید در توله شود. وقتی توله آماده است، باید به آرامی از شیر به غذای جامد مانند استارتر رویال کنین منتقل شود:
زمان شروع مناسب: معمولاً از هفته سوم یا چهارم، وقتی توله دندان‌های شیری شروع به درآمدن می‌کند. بسته به سلامت توله و نژاد ممکن است کمی زودتر یا دیرتر شود.
مخلوط کردن غذا نرم و شیر: غذای توله مخصوص + مقداری شیر جایگزین یا آب گرم، تا مخلوطی نرم حاصل شود (پوره مانند)
افزایش تدریجی غلظت غذای جامد: هر هفته میزان غذای جامد را بیشتر کن و شیر را کم کنید.
تعداد وعده‌ها: وقتی کاملاً به غذای جامد منتقل شد، معمولاً ۳‑۴ وعده در روز مناسب است.
تا پایان هفته ششم یا اوایل هفته هفتم، توله‌ها باید کاملاً از شیر گرفته شده و غذای خشک را به تنهایی مصرف کنند.
نتیجه گیری
توله سگ تازه متولد شده نیاز به مراقبت ویژه دارد؛ شیردهی صحیح، تغذیه مناسب و رعایت بهداشت و ایمنی نقش تعیین‌کننده‌ای در سلامت آینده او دارند. اگر مادر قادر نباشد شیر بدهد، استفاده از فرمول مناسب، رعایت میزان و دفعات، کنترل رشد و علائم سلامتی و مشورت با دامپزشک، بهترین راه برای پرورش توله سالم است.
