کلیه‌ها نقش مهمی در فیلتر کردن سموم و تنظیم مایعات بدن دارند. وقتی کلیه‌ها دچار بیماری شوند، سموم در بدن انباشته می‌شوند و وضعیت سلامت حیوان به خطر می‌افتد. بیماری کلیوی در گربه‌ها یکی از بیماری‌های شایع در سنین بالا است و اغلب به صورت پنهان پیشرفت میکند. تشخیص زودرس میتواند به بهبود کیفیت زندگی گربه کمک کند. در این مقاله، شما را با علائم، تشخیص، درمان و مراقبت‌های لازم آشنا می‌کنیم تا اگر نگران وضعیت گربه‌تان هستید، بتوانید به موقع اقدام کنید.
انواع بیماری کلیه در گربه‌ها
قبل از ورود به علائم، لازم است تفاوت بین دو نوع کلی بیماری کلیوی را بدانید:
بیماری کلیوی حاد (Acute Kidney Injury / AKI): شروع ناگهانی دارد، ممکن است به دلیل سموم، کم‌آبی شدید، عفونت‌های حاد یا انسداد ناگهانی مسیر ادراری باشد.
بیماری کلیوی مزمن (Chronic Kidney Disease / CKD): تدریجی است و به مرور عملکرد کلیه کاهش می‌یابد. بسیاری از گربه‌ها تنها زمانی علائم نشان می‌دهند که بخش زیادی از عملکرد کلیه از دست رفته است.
در این مقاله بیشتر روی نوع مزمن تمرکز می‌کنیم، چون شایع‌تر است و علائم آن دیر ظاهر می‌شود.
علل بیماری کلیوی در گربه‌ها
چند عامل شناخته شده هستند که احتمال بروز بیماری کلیه را در گربه‌ها افزایش می‌دهند:
- سن بالا: با افزایش سن، احتمال آسیب به بافت کلیه افزایش می‌یابد.
- نژاد و ژنتیک: برخی نژادها مثل پرشین ممکن است مستعد بیماریهایی مانند کلیه کیستی (PKD) باشند.
- سموم و داروها: برخی داروها یا مواد مضر (مثلاً ضدالتهاب‌های قوی، سموم محیطی، آنتی‌یخ، برخی شوینده‌ها) می‌توانند به کلیه‌ها آسیب بزنند.
- عفونت‌ها و التهاب‌ها: عفونت دستگاه ادراری، التهاب کلیه یا بیماری‌های سیستمی می‌توانند زمینه‌ساز شوند.
- انسداد ادراری / سنگ کلیه: اگر مسیر ادرار مسدود شود، فشار بالا و آسیب بروز میکند.
- فشار خون بالا و بیماری‌های همراه: فشار خون بالا میتواند به کلیه‌ها فشار وارد کند و بالعکس، بیماری‌های دیگر (مثل دیابت در انسان، گرچه در گربه کمتر شایع) ممکن است نقش داشته باشند.
- کاهش آب بدن مزمن: اگر گربه کم آب باشد یا به اندازه کافی آب ننوشد، عملکرد کلیه تحت فشار خواهد بود.
مطالعه‌ای در گربه‌ها نشان داده است که گربه‌هایی با وضعیت بدنی لاغر، سابقه بیماری لثه یا عفونت مثانه، یا کم‌آبی در یک سال قبل، خطر بیشتری برای ابتلا به CKD دارند.
مراحل بیماری کلیه مزمن (CKD)
برای مدیریت بهتر بیماری، معمولا آن را به مراحل تقسیم می‌کنند تا شدت و درمان مناسب مشخص شود. یکی از سیستم‌های شناخته‌شده، مدل IRIS است.
| مرحله | توضیح کلی |
|---|---|
| مرحله ۱ | آسیب کلیوی خفیف یا فقط علائم جزئی. گربه معمولاً کاملاً طبیعی به نظر می‌رسد. |
| مرحله ۲ | علائم خفیف تا متوسط بیماری. این مرحله اغلب زمانی تشخیص داده می‌شود که گربه علائم افزایش تشنگی و ادرار را نشان می‌دهد. |
| مرحله ۳ | بیماری کلیوی متوسط تا شدید. ممکن است علائم قابل توجهی مانند کاهش وزن و تهوع دیده شود. |
| مرحله ۴ | بیماری کلیوی بسیار شدید یا نهایی. کلیه‌ها عملکرد خود را تا حد زیادی از دست داده‌اند و مدیریت تهاجمی‌تر لازم است. |
در هر مرحله، درمان و مراقبت ممکن است متفاوت باشد و هدف، کند کردن پیشرفت بیماری و حفظ کیفیت زندگی است.
در برخی از نژاد گربه ها مانند گربه هیمالین و گربه های اسکاتیش و بریتیش میزان ابتلا به بیماری کلیوی بالاتر است.
علائم بیماری کلیوی در گربه
علائم بیماری کلیوی اغلب مبهم هستند و به راحتی با علائم پیری اشتباه گرفته می‌شوند، اما دانستن آن‌ها برای تشخیص زودهنگام بسیار حیاتی است.
علائم اولیه (مراحل ۱ و ۲): این علائم معمولاً ظریف هستند و باید توسط صاحب گربه مشاهده شوند:
- افزایش تشنگی و نوشیدن آب (Polydipsia): این شایع‌ترین و اولین علامت است. گربه بیشتر از حد معمول آب می‌نوشد.
- افزایش دفع ادرار (Polyuria): چون کلیه‌ها نمی‌توانند ادرار را غلیظ کنند، ادرار بیشتری تولید می‌شود و صاحبان متوجه توده‌های ادرار بزرگ‌تر در جعبه خاک می‌شوند.
- کاهش وزن ملایم: گربه بدون تغییر در رژیم غذایی شروع به از دست دادن وزن میکند.
- پوشش کدر یا ژولیده: گربه کمتر به نظافت خود می‌پردازد.
علائم پیشرفته / نشانه‌های شدید (مراحل ۳ و ۴): با تجمع سموم در خون (اوره)، علائم جدی‌تری ظاهر می‌شوند:
- بی‌حالی و ضعف شدید: گربه بیشتر می‌خوابد و تمایلی به بازی یا تعامل ندارد.
- از دست دادن اشتها (Anorexia): تهوع ناشی از سموم باعث می‌شود گربه علاقه خود را به غذا از دست بدهد.
- استفراغ و اسهال: ناشی از التهاب معده و روده به دلیل اورمی (تجمع اوره در خون).
- دهیدراتاسیون (کم‌آبی): پوست گربه خاصیت ارتجاعی خود را از دست می‌دهد.
- زخم‌های دهانی: به خصوص روی زبان و لثه‌ها.
علائم خاص: برخی از علائم که به صورت خاص بروز می‌کنند:
- بوی بد دهان (بوی اورمیک): به دلیل تجمع مواد زائد نیتروژنی (اوره) که بویی شبیه به آمونیاک یا مواد شیمیایی دارند.
- لثه‌های کم‌رنگ: میتواند نشانه‌ای از کم‌خونی (که عارضه‌ای از CKD است) باشد.
- کوری ناگهانی: ناشی از افزایش شدید فشار خون (فشار خون بالا) که بر شبکیه چشم تأثیر می‌گذارد.
اگر هر کدام از این علائم را در گربه‌تان دیدید، مهم است که با دامپزشک مشورت کنید، به ویژه اگر چند علامت همزمان دیده شوند.
روش‌های تشخیص بیماری کلیوی
تشخیص دقیق بیماری کلیوی معمولاً با ترکیبی از معاینه بالینی و آزمایش‌های تخصصی انجام می‌شود:
1- گرفتن سابقه کامل بیماری: شامل تغییرات در تغذیه، اشتها، نوشیدن آب، دفع ادرار، استفراغ و بیماری‌های قبلی
2- معاینه فیزیکی: بررسی وضعیت عمومی، وزن، دهان و لثه، میزان آب بدن، وضعیت عضلات
3- آزمایش خون: شامل موارد زیر است:
- کراتینین
- BUN (نیتروژن اوره خون)
- الکترولیت‌ها (سدیم، پتاسیم، کلرید)
- فسفر
- گاهی اندازه‌گیری SDMA (بیومارکری حساس‌تر برای عملکرد کلیه)
4- آزمایش ادرار: و بررسی موارد زیر در ادرار گربه:
- گرانش مخصوص (به ارزیابی توان کلیه برای رقیق کردن یا غلیظ کردن ادرار کمک میکند)
- نسبت پروتئین به کراتینین (UPC)
- کشت ادراری در صورت شک به عفونت
5- فشار خون: در بسیاری از گربه‌های مبتلا به CKD فشار خون بالا دیده می‌شود.
6- تصویربرداری (سونوگرافی کلیه و دستگاه ادراری، گاهی رادیوگرافی)
7- بیوپسی کلیه: در موارد خاص و نادر، برای تشخیص دقیق‌تر
در نهایت، پزشک ممکن است بر اساس نتایج آزمایشات، مرحله بیماری را تعیین کند و درمان مناسب را پیشنهاد بدهد.
درمان بیماری کلیوی در گربه
هدف درمان در بیماری کلیوی این است که پیشرفت بیماری را کند کنیم، آسیب بیشتر را به تأخیر بیندازیم، علائم را کنترل کنیم و کیفیت زندگی گربه را حفظ کنیم.
اصول کلی مدیریت بیماری:
- درمان حمایتی، نه درمان کامل
- پایش منظم و دوره‌ای
- اصلاح سبک زندگی و تغذیه
- کنترل عوامل همراه (فشار خون، کم‌خونی، اختلالات الکترولیتی)
برای تامین تغذیه و آب مورد نیاز بدن گربه در این دوران میتوانید از پوچ رنال رویال کنین استفاده کنید. زیرا این غذا با میزان پایین سدیم و فسفر به مدیریت بیماری کلیه ها کمک میکند.
رژیم غذایی مخصوص کلیه
- کاهش میزان فسفر
- کنترل پروتئین (اغلب پروتئین با کیفیت بالا)
- محدود کردن سدیم
- افزودن اسیدهای چرب امگا-۳
- غالباً غذای مرطوب ترجیح داده می‌شود چون آب بیشتری وارد بدن میکند.
- ترکیب تدریجی غذایی جدید با خوراک سابق برای جلوگیری از رد کردن غذا
استفاده و خرید غذای گربه رویال کنین که برای مشکلات کلیوی طراحی شده است میتواند در رعایت رژیم غذایی مخصوص کلیه به شما کمک کند.
مایعات حمایتی: اگر گربه دچار کم‌آبی باشد، ممکن است مایعات زیرجلدی یا داخل وریدی تجویز شود. گاهی صاحب گربه میتواند آموزش ببیند که مایعات زیرجلدی را در خانه به گربه بدهد.
کنترل فشار خون: اگر فشار خون بالا وجود داشته باشد، داروهایی مانند انسدادکننده‌های آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین (ACE inhibitors) یا داروهایی مثل آملودیپین تجویز می‌شوند.
درمان کم‌خونی و مشکلات جانبی: اگر کم‌خونی وجود دارد، ممکن است داروهایی مانند اریتروپویتین (EPO) تجویز شود
- مکمل پتاسیم اگر پتاسیم خون پایین باشد
- باندهای فسفات (phosphate binders) برای کاهش فسفر خون
- داروهای ضد استفراغ و تحریک‌کننده اشتها
- داروهای ضد تهوع و مراقبت حمایتی کلی
نظارت دوره‌ای: با پیشرفت بیماری، ممکن است درمان نیاز به تنظیم داشته باشد. آزمایشات خون، ادرار و فشار خون باید مرتب انجام شوند.
در مراحل خیلی شدید، اگر کیفیت زندگی گربه به‌شدت پایین آمده باشد، باید گزینه‌های پایان دادن به زندگی (euthanasia) با احترام و مشورت دامپزشکی مورد بررسی قرار گیرد.
غذای گربه بیماری کلیوی
برای گربه‌هایی که به بیماری کلیوی مبتلا هستند، تغذیه مناسب نقش حیاتی در مدیریت بیماری و بهبود کیفیت زندگی آن‌ها دارد. در ادامه به نکات کلیدی در انتخاب غذای مناسب و معرفی برخی برندهای معتبر پرداخته‌ایم:
کاهش فسفر و سدیم: سطوح بالای فسفر و سدیم میتواند فشار اضافی بر کلیه‌ها وارد کند. بنابراین، انتخاب غذاهایی با سطح پایین این مواد معدنی مانند غذای رنال گربه رویال کنین توصیه می‌شود.
پروتئین با کیفیت و میزان متوسط: گربه‌ها به پروتئین نیاز دارند، اما مصرف بیش از حد آن میتواند به کلیه‌ها آسیب برساند. انتخاب پروتئین‌های با کیفیت مانند مرغ، بوقلمون یا گوشت گاو بدون چربی مناسب است.
افزایش رطوبت غذا: کم‌آبی میتواند وضعیت کلیه‌ها را بدتر کند. استفاده از غذاهای مرطوب یا افزودن آب به غذا میتواند به هیدراته نگه داشتن گربه کمک کند.
استفاده از آنتی‌اکسیدان‌ها و اسیدهای چرب امگا-۳: این ترکیبات به کاهش التهاب و حمایت از عملکرد کلیه‌ها کمک می‌کنند.
| برند غذا | نوع غذا | ویژگی‌های کلیدی |
|---|---|---|
| Royal Canin Renal Support (رویال کنین رنال) | خشک و مرطوب | پروتئین و فسفر پایین، غنی از آنتی‌اکسیدان‌ها و امگا-۳ |
| Hill’s Prescription Diet k/d (هیلز) | مرطوب | تکه‌های مرغ، غنی از ویتامین‌ها و مواد معدنی |
| Purina Pro Plan NF Kidney Function (پورینا پرو پلن) | مرطوب | حاوی اسیدهای چرب امگا-۳، EPA و DHA |
| Josera Renal ( رنال جوسرا) | خشک | پروتئین و فسفر کاهش یافته، فاقد گلوتن |
| Mofeed Renal Cat (مفید رنال) | خشک | میزان فسفر و سدیم پایین، آنتی‌اکسیدان و اسیدهای چرب بالا |
برای پایش وضعیت کلیه‌ها و تنظیم رژیم غذایی و انتخاب غذایی مانند رنال سلکت رویال کنین ، مشاوره منظم با دامپزشک ضروری است.
پیشگیری و توصیه های بیماری کلیوی گربه
اگرچه نمی‌توان همیشه جلوی بیماری کلیوی را گرفت، اما با رعایت نکات زیر، می‌توان ریسک را کاهش داد یا شروع بیماری را دیرتر کرد:
- آزمایشات سالانه: بررسی عملکرد کلیه از سنین بالاتر
- دسترسی دائمی به آب تمیز و تازه
- تشویق به نوشیدن آب (کاسه‌های عمیق، فواره آب گربه)
- استفاده از غذاهای با کیفیت و متوازن
- اجتناب از داروهای مضر یا مصرف خودسرانه دارو
- محافظت از گربه در مقابل سموم خانگی (نوشابه ضدیخ، مواد شیمیایی، گیاهان سمی)
- کنترل بیماری‌های همراه (مانند فشار خون)
- وزن سالم و جلوگیری از چاقی یا لاغری شدید
چه زمانی باید به دامپزشک مراجعه کرد؟
برخی علائم نیازمند مراجعه فوری به دامپزشک هستند:
- عدم ادرار ناگهانی: اگر گربه به طور ناگهانی تلاش میکند ادرار کند اما نمی‌تواند، این میتواند نشانه‌ی انسداد مجاری ادراری باشد (که یک فوریت پزشکی است).
- استفراغ شدید و بی‌اشتهایی کامل: اگر گربه بیش از ۲۴ ساعت غذا نخورد و استفراغ کند.
- ضعف یا فروپاشی ناگهانی: از دست دادن هوشیاری، تلوتلو خوردن یا ناتوانی در ایستادن.
- کوری ناگهانی: نشانه‌ای از فشار خون بسیار بالا.
همچنین بهتر است از سن میانی به بعد مراجعه سالانه برای چکاپ کلیه انجام شود.
نکات عملی برای صاحبان گربه
برای اینکه مراقبت از گربه مبتلا آسان‌تر شود، به این نکات توجه کنید:
- وزن گربه را مرتب چک کنید
- ظرف آب را به‌صورت مکرر پر کنید
- اگر گربه غذا را رد میکند، به آرامی با غذای قبلی ترکیب کنید
- برای تجویز مایعات زیرجلدی در خانه، آموزش از دامپزشک بگیرید
- داروها را سر ساعت و طبق دستور دامپزشک بدهید
- تغییرات کوچک در رفتار یا اشتها را جدی بگیرید
- محلی آرام برای استراحت گربه فراهم کنید
- ارتباط نزدیک با دامپزشک برای تنظیم درمان
جمع‌بندی
بیماری کلیوی در گربه‌ها یکی از چالش‌های متداول بهداشتی است که متأسفانه اغلب دیر تشخیص داده می‌شود. با دانستن علائم اولیه، انجام آزمایشات منظم و مراقبت‌های صحیح، میتوانید شانس بهتری برای تشخیص به موقع و مدیریت بهتر وضعیتی گربه‌تان داشته باشید. اگر کوچک‌ترین نگرانی دارید، بهتر است زودتر با دامپزشک مشورت کنید تا آسیب بیشتر جلوگیری شود و کیفیت زندگی گربه حفظ شود.
